Faida za kilimo cha Pilipili hoho

 
 Na Kalonga Kasati

Pilipili   hoho  ni  moja  ya  mazao   ya  viungo  ambalo  hulimwa  kwa   wingi    Mikoa  ya   Arusha,  Kilimanjaro,  Tanga,  Morogoro, Mbeya  na   Iringa.
Zao   hili   hutumika    kama  kiungo   kwenye  vyakula   mbalimbali  kama  vile  vyama,   viazi  na  ndizi.    Vilevile    hutumika   katika  kutengeneza   kachumbari   na  kuweza  kukaushwa   na  kusagwa   ili  kupata   unga.


Viini  lishe   vinavyopatikana    katika  pilipili    tamu au hoho  ni  Vitamini   A,B,C  na  madini   aina  ya  chokaa  na  chuma.

MAZINGIRA:
Zao   hili    hukua  vizuri  kwenye  hali  ya  hewa   yenye  joto  la  wastani   (nyuzi  joto   18  hadi  20)   za  Sentigredi,  joto  likizidi   vichomozo,   maua  na  matunda   huanguka.

Huhitaji    mwinuko   wa  kuanzia   usawa  wa    bahari   hadi  mita  1,500  na  mvua   za  wastani  kiasi  cha  milimita   600  hadi  1500.

Udongo   unaofaa   kwa  zao  hili   ni  ule   wenye    rutuba,  mboji  nyingi,  kina  kirefu  na   usiotuamisha  maji.

AINA:
Kuna  aina   nyingi  za  pilipili  hoho.   Baadhi ya  aina   zinazostawishwa   nchini   ni  California,  Wonder,   Emerald    Giant,  Sweet  Neapotitan,   Yolo   Wonder,  Pimiento  na  Keystone   Resistant   Giant.   Aina  zingine   ni  kama  vile    Ruby  King,   Ruby    Giant,   Libert   Bell  na   Yolo  Wonder  B.

KUPANDA   MBEGU:
Mbegu   zinaweza    kupandwa  moja  kwa   moja   shambani  au   kuoteshwa   kwanza   kwenye  kitalu  na  baadaye   kuhamishiwa   shambani.

Kuotesha   mbegu  Kitaluni.
Kabla    ya  kusia   mbegu   tengeneza   tuta  lenye   upana   wa  mita  moja.   Urefu  wa  tuta   utategemea  eneo  la  shamba   linalotarajiwa  kupandwa.   Weka  mbolea   za  asili  zilizooza    vizuri  kiasi  cha  ndoo  mbili   au   zaidi  katika   eneo  la  mita  mraba   moja.    Changanya  mbolea   na  udongo  vizuri,   kisha   tengeneza    vifereji  vyenye   nafasi  ya    sentimeta  10  hadi  15  kutoka   kifereji   hadi   kingine.   Kina  cha  kifereji   kiwe  sentimeta   moja  hadi     tatu  katika  eneo  hilo,  kiasi  hiki  kitatoa   miche    ambayo  itatosha  kupandikiza  katika  eneo   la  mita  mraba  100.

Baada  ya  kusia  fukia kwa  kutumia   udongo  laini  au  mbolea  za  asili    zilizooza  vizuri.  Weka    matandazo      na  kisha   mwagilia  maji.   Endelea   kumwagilia   kitalu  kila  siku   asubuhi  na  jioni   hadi  mbegu   zitakapoota.    Mbegu   huota   baada  ya  siku  sita   hadi  10.   Mara   zitakapoota   ondoa   matandazo.   Endelea  kumwagilia  maji   hadi  wakati   miche  inakuwa   tayari   kwa  kupandikizwa.
KUTAYARISHA   SHAMBA
Tayarisha   shamba   vizuri   mwezi   mmoja kabla  ya  kupandikiza  miche,   katua   ardhi  katika  kina  cha  kutosha  sentimeta   30  kwenda  chini,    weka  mbolea  za  asili   kiasi  cha   tani  10  hadi   15   kwa  hekta.  Kiasi  hiki   ni sawa  na  debe   moja   kwa  eneo   la  mita  mraba  moja  changanya    mbolea  na  udongo   vizuri.

Ikiwa   eneo  hilo   lina   upungufu   wa  madini  aina  ya  fosiforasi  kama  itakavyothibitishwa  na  wataalam,    weka  mbolea     ya  chokaa  aina  ya   TSP.   Kiasi   kinachotakiwa   ni  kilo  200  kwa  hekta.   Lainisha   udongo  siku  tatu  au  tano  kabla   ya   kupandikiza   miche.

KUPANDIKIZA   MICHE:
Miche   huwa   tayari  kwa  kupandikizwa   shambani   baada  ya  wiki   nne  hadi  10.    Wakati   huu     huwa  na  majani  sita  hadi  manane   na  urefu   wa   sentimeta   10  hadi  15.

Pandikiza   miche   katika  nafasi    ya   sentimeta   40  hadi  50  kutoka  shimo  hadi  shimo  na  sentimeta 60    hadi  75  kati  ya   mstari  na  mstari.   Ikiwa    mbolea   za  asili   hazikuwekwa    wakati  wa    kutayarisha   shamba,  weka  kiasi  cha  nusu  kilo   hadi   moja   katika    kila  shimo  la   kupandia.

Siku   moja  kabla  ya  kung’oa   miche,   mwagilia   tuta   ili   kulainisha   udongo.    Ng’oa   miche  pamoja   na   udongo  wake   kisha   pandikiza  katika  kina  cha   sentimita   mbili   zaidi   kuliko   ilivyokuwa  kwenye  kitalu.   Pandikiza   miche  wakati  wa  asubuhi  au  jioni.    Mara  baada  ya  kupandikiza   mwagilia  maji   ya  kutosha.


KUTUNZA   SHAMBA
·         Kuweka   matandazo.
Tandaza    nyasi   kavu  ili  kuhifadhi   unyevu  ardhini,  kuongeza   rutuba   ya   udongo,    kuzuia   uotaji   wa  magugu,   na   mmmomonyoko   wa  ardhi.


·        Palizi.
Palilia   shamba  kila   magugu   yanapoota.   Wakati  wa  kupalilia  pandishia  udongo  kuzunguka   shina  ili  kuifunika   mizizi,  na   kuzuia   mmea   usiangushwe  na   upepo   mkali.

·        Kumwagilia   Maji.
Pilipili   hoho   hustawi   vizuri   iwapo  zimepata   maji  ya  kutosha.    Hivyo   umwagiliaji   wa  mara  kwa   mara  hasa    wakati   wa  kiangazi  ni  wa  muhimu.

·        Kuweka   Mbolea.
Zao    hili   huhitaji   mbolea     za  kukuzia.   Hizi  ni  kama  mbolea  ya  S/A,  CAN,  Urea  na  mbolea   ya  mchanganyiko   aina  ya  N.P.K  Mbolea  ya  mchanganyiko  (N.P.K)  huwekwa   wakati  maua  yanapoanza   kutoka.   Kiasi  kinachowekwa   ni   gramu   tisa  hadi  10     (kijiko  kimoja  kikubwa)   kwa  kila  mmea.   Majuma  manne   baadaye   weka   CAN,   S/A  au   Urea.    Weka  gramu  sita   (kijiko   kidogo  cha  chai)    kwa  kila  mche,    kama  utatumia  CAN  au  S/A.  ikiwa    utatumia   Urea,  weka  gramu   tatu  (  nusu   kijiko  cha  chai)  kwa  kila  mche).

Wadudu   waharibifu   na  Magonjwa.
Wadudu.
·         Vidukari  au  wadudu   Mafuta   (  Aphids).
Hivi  ni  vijidudu   vidogo   vyenye   rangi   nyeusi,   kijani    au  kahawia.   Hushambuliwa     majani  kwa  kufyonza   utomvu  wake  na    kusababisha  mmea  kudumaa.

Vidukari   huzuiwa  kwa  kunyunyizia  dawa   kama  vile   Dimothoate   au   Selecron.


·         Mbawakau.
Ni  wadudu   wenye  rangi   nyeusi  iliyochanganyika   na  kahawia.   Mabawa   yao  kwa  nje  ni   magumu.    Hushambulia   shina   karibu   na  usawa  wa  ardhi   na  kulifanya  liwe  na   nundu.

Zuia  wadudu   hawa  kwa  kutumia   mojawapo   ya   dawa  zifuatazo;  Carbaryl,   au   Dimecron.

·        Fukusi   wa   Pilipili   (Pepper    Weevil)
Mdudu  huyu  ni  hatari   sana  kwa  zao  hili  na  mashambulizi   kufanywa  na  funza  wake   wenye  rangi  nyeupe.   Funza   hawa  hula   sehemu  ya   ndani  ya  vichomozo   na  matunda   machanga   nan   kusababisha   kuanguka.   Angamiza   wadudu   hawa   kwa   kutumia  moja   ya  dawa  zifuatazo;   Actellic,   Sumithion  au  Carbaryl.

·        Vithiripi   (Thrips)
Hivi  ni  vijidudu   vidogo   vyenye   rangi  ya   njano.   Hushambulia   majani  na  husababisha  mmea  kuwa  na    rangi   nyeupe   yenye   kung’aa.  Mmea   pia  kunyauka  kuanzia  kwenye   ncha  ya   jani.    Vijidudu  hivi  pia   kueneza  magonjwa   yatokanayo  na virusi.

Zuia   vijidudu   hivi   kwa  kutumia   dawa  kama  vile;-   Cyrmethrin,  Sumicidin  au   Dimercon.

·        Sota  (Cutworms)
Hawa   hukata  miche   michanga   karibu  na  usawa   wa  ardhi.  Ili  kuwazuia  wadudu   hawa,  tumia   dawa  kama   vile   Carbaryl,    Sumicidin  au   Ekalux.    Nyunyizia     mara   baada  ya   kupandikiza.
·         Inzi   Weupe  (White   flies).
Ni   vidudu   vidogo   vyenye   rangi   nyeupe,  na    huonekana  kama     vumbi  la   unga   vikiwa   kwenye  majani.   Mmea   ukitikiswa   huruka.
Hushambulia   mmea   kwa  kufyoza     utomvu  wake,   na  hueneza   ugonjwa  wa  virusi    unaosababisha   kujikunja   kwa  majani.
Inzi   weupe  wanaweza  kuzuiwa    kwa  kutumia   Sumicidin,  Sapa  Diazinon  au   Diclorvos.

·        Utiriri   Mwekundu   (Red   Spidermites)
Hawa  ni  wadudu   wadogo   wenye   rangi   nyekundu  au  rangi  ya  machungwa   yaliyoiva.   Huonekana  upande   wa  chini  wa   majani    na   hushambulia    mmea   kwa  kufyonza  utomvu  wake.
Zuia   utitiri   kwa  kutumia  dawa  kama  vile  Kelthane,   Dimethoate  na  Diazinon.
Magonjwa

·        Magonjwa   ya   Virusi
Magonjwa  haya   hutokana   na  virusi.   Husababisha   majani   kudumaa,    kukunjamana,   na  kuwa  na  rangi  ya   njano.     Ili  kuzuia  magonjwa  haya,  zingatia   yafuatazo;-
-           Panda   aina   ya  pilipili   zinazostahimili   mashambulizi j ya  magonjwa  haya.
-         Ng’oa     miche     inayoonyesha  dalili  za  magonjwa   haya.
-         Zuia   wadudu   wanaoeneza   magonjwa   ya  virusi  kwa  kutumia  dawa   ya  Kelthane  30  E,
 C,  Dimethoate,  Diazinon  na  Ekalux.
-         Badilisha   mazao.   Baada   ya  kuvuna      pilipili  tamu,  zao   linalofuata   lisiwe  la  jamii  la  zao  hili    kwa  mfano    nyanya  na  bilinganya.
Chule   (Anthracnose)
Ugonjwa   huu  husababishwa  na  ukungu.   Hushambulia  matunda   na  kuyasababisha  kuwa  na  makovu j ya  mviringo  yenye rangi   nyeusi   iliyochanganyika  na  kahawia.

Zuia   ugonjwa  huu kwa kunyunyizia   mojawapo  ya dawa  zifuatazo:   Dithane   -  M  45, Topsini  -  M,   Ridomol  au    Kocide,
·         Madoa  Bakteria   (Bacterial    Leaf   spot)
Ugonjwa   huu  husababishwa   na  viini  vya   vya  bacteria.   Hushambulia   majani  machanga j na  baadaye  matunda.   Dalili j zake  ni  kuonekana  kwa  madoa   ya  njano   kwenye majani  na  matunda.

Zuia   ugonjwa   huu hkwa  kupanda   mbegu  zilizothibitishwa  na  wataalam.

·         Kuoza  Mizizi  (Root   Rot)
Huu  ni   ugonjwa   wa  ukungu  unaoshambulia  mizizi  na  kusababisha    kuoza.    Mmea  hunyauka  na  hatimaye   hufa.  Ugonjwa   huu   hupendelea   sana  hali  ya  unyevunyevu  na  joto  jingi,   hivyo   zuia   hali  hii  kwa  kuepuka   kupanda  pilipili  kwenye   sehemu h inayotuamisha  maji.

Hali  ikiwa  mbaya,  tumia  dawa  za  ukungu h kama  vile  Dithane  M  45,  Tpsin  -  M   70   au   Ridomil.

·          Mnyauko    Verticilium   (Verticilim  Wilt)
Huu  pia   ni   ugonjwa   unaoletwa  na  ukungu   ambao   hupatikana   kwenye  udongo.   Hushambulia  shina  na  kulisababisha  libadilike  rangi  na  kuwa  ya  kahawia.  Baadaye   mmea   hunyauka  na  kufa.  Unaweza   kuzuia   ugonjwa  huu  kwa  kubadilisha  mazao.

KUVUNA 
Pilipili  hoho  huwa tayari  kwa  kuvunwa  baada  ya  wiki 10  hadi  14  tangu  kupandikiza  miche.   Uvunaji  huendelea    kwa  muda  wa  wiki  nane  hadi  10.   Muda  wa  kuvuna  hutegemea  aina   na  matumizi.  Pilipili   kwa  ajili  ya  matumizi  ya  nyumbani   huvunwa    zingali   na  rangi  yake  ya  kijani  kibichi    inayong’aa .  zile  za    kisindika   kiwandani   huvunwa   zikiwa  zimekomaa  na  zenye  rangi  nyekundu.   Matunda  yakivunwa   tangali  machanga   hunyauka  kwa  urahisi,  kusinyaa  na   hupunguza   wingi  wa  mazao.    Wastani  wa  mavuno  huwa  kwa  hekta   ni  tani  30  hadi   45.